Het werk van morgen: “Het is tijd voor disruptie”

Erik Veldhoen is de man van Het Nieuwe Werken (HNW). In 1995 was hij zijn tijd ver vooruit toen hij het boek “Kantoren bestaan niet meer” schreef. Alles wat in het boek staat is uitgekomen en het is nog steeds actueel. Erik is een denker, zijn gedachten zijn al vele stappen verder dan de flexibele inrichting van kantoren van deze tijd.

Vandaag ben ik bij hem op bezoek. In zijn thuis; op zijn werk. Zo mooi passend bij waar het nieuwe werken over gaat, gaan ook bij Erik werk en privé naadloos in elkaar over. Het is in balans en  niet van elkaar los te koppelen. Een balans, waarbij de één de ander nodig heeft. Balans zie ik ook in de bouwstijl; binnen en buiten versterken elkaar.  Het voelt alsof we aan het eind van de wereld zijn, terwijl we net onder de rook van Amsterdam zitten. En symbolisch voor de balans, snijdt subtiel in de verte een trein door het uitzicht.

Ik ben hier samen met Marco van Gelder.  Erik verwelkomt ons. Ik ken hem van een van de stakeholderdialogen die KPN jaarlijks organiseert, om in gesprek te gaan over maatschappelijke thema’s waaronder het Nieuwe Leven en Werken. Hij is een man die opvalt. Met een duidelijke signatuur (zwarte bril, rode schoenen en lang - hij tikt zeker de 2 meter aan). Maar valt vooral op door zijn radicale uitspraken. Prikkelend en mooi voer voor  discussies.

Want als we het over Verkenners hebben, dan is Erik er zeker een. Voor de troepen uit. Signaleren, improviseren, formuleren en provoceren. Vandaag is hij heel ‘gewoon’ en vooral inspirerend. Een goed gesprek, mooie voorbeelden, uitwisseling van ideeën en stof tot nadenken. Terwijl Marco het gesprek voert met Erik, schrijf ik mee en maak ik tijdens het gesprek foto’s.

We zijn inmiddels een week verder. Ik heb alle aantekeningen verwerkt.  Het heeft even tijd nodig gehad om te zinken en gestalte te krijgen in de vorm van dit artikel. Het is weer woensdagmiddag. Druilerig in plaats van zonnig en ik zit thuis achter mijn laptop. Dit is het verhaal wat ik  met jullie wil delen, het verhaal van Erik Veldhoen.

Voorbij Het Nieuwe Werken

Hij is stellig: “Het Nieuwe Werken hebben we wel gehad. Iedereen heeft er zijn eigen verhaal bij; het is niet congruent. Ik ben ermee gestopt, want ik ben geen copycat-machine. Het punt is dat organisaties nog steeds niet vitaal zijn en ‘angst’ is een belangrijke oorzaak.”

Organisaties zijn aan de slag gegaan met Het Nieuwe Werken vanwege de kosten. Er komt een verhuizing. Minder vierkante meters. Een kleiner kantoor, dus alles digitaal en dat moet dan leiden tot minder kosten. Kortzichtig.

“Van tijd en plaats onafhankelijk werken (HNW) pakken we door naar digitaal werken. In feite is de papierstroom vertaald naar een digitale informatiestroom, waarbij de  toegang tot informatie onafhankelijk is geworden van de plek waar je bent. Altijd en overal.  Het oude werk, op een nieuwe manier doen. Informatie vind je niet meer in kasten, maar in mappen online. Niks nieuws onder de zon. Het werk is daarmee niet wezenlijk ‘anders’.“

“De echte verandering komt nu echt. Waarbij we afstappen van document georiënteerd, naar informatie georiënteerd. Informatie in samenhang. Van digitaliseren naar virtualiseren, waarin ‘werken’ en ‘zijn’ samenkomen. In het privé domein zien we dat al. Kijk naar Facebook. Daar is een ruimte ontstaan waar je dingen kunt ‘doen’.  Informatie is een voorwaarde, maar niet het doel.” In deze fase draait het niet om kosten maar om waarden.

Klant neemt werk over

“In de virtuele wereld dringt de klant veel dieper door in de processen. Werk wat eerst door medewerkers werd gedaan, gaat de klant nu zelf doen. Denk aan internetbankieren. Een voorwaarde is dat het makkelijk is voor de klant”. Enerzijds zien we dus dat werk geautomatiseerd wordt èn anderzijds gaan klanten steeds meer zelf doen. Dat heeft impact op het werk en niet zomaar een beetje …

Disruptie

“De tijd van een beetje veranderen is echt voorbij. Je moet jezelf opnieuw uitvinden”, zegt Erik. Hoe?
“Naast je organisatie een nieuwe organisatie neerzetten, dan overhevelen en weggooien. De impact is groot, en als je het zelf niet doet (op de goede manier) dan gaan anderen het voor je doen. Er zijn genoeg voorbeelden. Kijk naar Booking.com of Über. Het draait om het platform. Daar komt vraag en aanbod bij elkaar. En jonge mensen maken dat gewoon. De ontwikkelingen gaan heel hard, dus dat vraagt om disruptie.”

Van corporates naar ketens

Daarnaast is focus op identiteit belangrijk. “Ineens was daar Airbnb. Hilton raakt in paniek. Die vraagt zich af ‘Wat is onze identiteit?” De concurrentie komt uit onverwachte hoek. De corporate wereld is eindig. Het draait straks om ketens, die gebundeld zijn op basis van identiteit; op onderliggende waarden.”

Volgens Erik  begint het bij een gemeenschappelijk beeld hebben van de toekomst en weten waarom je op aarde bent (why) en daar dan vervolgens betekenis aan geven. “Het ‘wat’ is aan verandering overhevig, maar waarden niet. Kijk naar DSM: van steenkolen naar science.   Om de shift te maken heb je een veilige omgeving nodig, zodat de why er uit kan komen. En een plan hebben over het hoe je van de gevestigde orde naar vernieuwing gaat. Dan komt het spel op de wagen.”

Het systeem gaat om

“Nederland bestaat uit de mensen en de cultuur die daarbij hoort. We hebben een systeem wat mensen bij elkaar houdt, op landniveau (landsgrenzen) en op bedrijfsniveau (eigendom).” Allereerst over de landsgrenzen. “Die zijn ooit bedacht vanuit oorlogen. Mooie rechte lijnen, getekend op basis van belangen. Maar mensen van nu accepteren dat niet zomaar. De verbondenheid van mensen is niet meer gekoppeld aan landsgrenzen en dat komt door de virtuele ruimte. Daarin kunnen mensen zich los van de fysieke grenzen verbinden met wie en hoe ze maar willen. Kijk maar naar Koerden. Die zijn verbonden in een virtuele ruimte en vormen zo met elkaar een nieuw (virtueel) land. Of Estonia, waar iedereen die maar wil ‘e-resident’ kan worden, en zo de ambitie heeft om het grootste virtuele land ter wereld te worden.”

Dan over bedrijven en eigendom. Daar draait het om geld. En om de financiële waarde die we aan dingen toekennen. “Hoe kan het dat een jongen die goed kan voetballen zoveel verdient, of iemand die een app bouwt het voor een vermogen kan verkopen, of de idioot hoge waarde van Google.  Klopt het wel dat het zoveel waard is? “

Arbeid wordt minder belangrijk, want er is straks minder werk. Terwijl geld nu wel gekoppeld is aan arbeid. Hoe moet dat straks dan?  “Het systeem moet gewoon om en dat gaat gebeuren. Hoe? Dat weet ik niet, maar het basisinkomen, bijvoorbeeld, is onomkoombaar.”

Over werk

“De organisatie van de toekomst heeft geen manager nodig. Dat is nogal wat, als je ziet dat 1 op de 10 mensen in een organisatie manager is. Die beslissen dus over hun eigen dood. Als manager moet je in staat zijn om over de situatie heen te kijken en dat kan niet iedereen.

Waar het naartoe gaat is niet management maar vakmanschap; zelf verantwoordelijk zijn voor wat je doet en de manier waarop je het doet. Om dat goed te richten is er een collectieve ‘why’ nodig. Vervolgens is het enige wat telt het resultaat. En door die virtuele wereld wordt dat veel transparanter.

Medewerkers zijn loyaal. Die doen hun werk, en de verantwoordelijkheid kun je daar dus ook gewoon leggen; zelf aan hem overlaten hoe hij zijn dag invult. En daarbij.. We gaan niet meer naar het werk, maar we gaan aan het werk. Dat begint gewoon thuis, zodra je opstaat. Dat doen we allemaal nu al!

Controle verschuift zo van centrale controle naar self control, want je moet controle niet op maar één plek willen beleggen. Het gaat er om meer grip te krijgen op de mensen, in plaats van op de cijfers. Via de mensen volgen de cijfers vanzelf. Dus het werksysteem gaat om. Van controle naar vertrouwen. 

Deze omkering gebeurt niet top-down. Maar ook niet volledig bottom up. Er moeten wel kaders gegeven worden (top-down) en binnen die kaders kan het vanuit de medewerkers en teams zelf invulling gegeven worden.”

Op besturingsniveau heeft dit ook impact. Want waar sturen we op? “Vraag een ondernemer of CEO of hij een goed jaar heeft gehad. Dan gaat het traditioneel om omzet en winst. Daar kun je ook anders naar kijken:

• Tevredenheid van je klanten
• Ontwikkeling van je mensen
• Duurzaamheid

Ook hier zie je verschuiving van kosten naar waarde.

De macht van het geloof

“In 4 generaties (sinds de industriële revolutie) is er waanzinnig veel veranderd. De hele wereld is nu bereikbaar. Modellen die hoorden bij het leven van vroeger, passen niet meer bij het leven van nu. Jonge mensen willen iets compleet anders. Die kiezen voor het leven en niet voor werk.” En dus ook hier weer een shift naar waarden in plaats van geld.

Angst is wel een thema. Dat komt in het gesprek meermalen aan bod. “We zijn groot geworden in een gelovige wereld; bang om in de hel te komen. Maar we kijken nu anders naar de wereld en er komt ruimte voor nieuwe waarden. ”Vertrouwen in plaats van de angst.  Gelukkig maar.”

What’s next? Tijd voor duurzaamheid

“Van het kapitalisme gaan we naar een circulaire economie. Duurzaamheid staat boven winst.  Van bezit naar gebruik. Daar worden ook al stappen in gezet dicht bij huis, zoals De Ceuvel in Amsterdam, en er zijn mooie voorbeelden, zoals het viaduct van Millau. Dat we niet meer iets kopen, maar iets gebruiken. Waarbij de maker eigenaar blijft en dus verantwoordelijk. En dat systeem is echt anders. “

Erik sluit af. “ We zitten in een morele crisis. Door virtualisering wordt alles transparant. Dan val je van je voetstuk af. Het gebeurt gewoon, want niets is meer geheim. En dat is de redding van ons bestaan.” Grote woorden, die recht doen aan de lading van het gesprek;

Muziek
Tijdens het hele gesprek is me ook de muziek opgevallen. Later vraag ik hem er nog naar. “Dat is Anouar Brahem. Alles van hem is even mooi.  Mijn favorites: Thimae, the astouning eyes of rita en Le voyage de sahar. “ En ook dat mooie advies, wilde ik je niet onthouden.

Van Kantoor naar Identiteit naar gezamenlijke waarden. En terwijl ik de inhoud van zijn nieuwe boek “We-Topia” niet ken, kan ik alleen maar vermoeden dat het gaat over hoe de ontwikkeling van technologie en maatschappij leidt tot meer behoefte aan gezamenlijkheid. En de nadruk ligt op wat er voor die gezamenlijkheid nodig is. Vertrouwen.

Over Margot van Brakel

Margot werkt bij KPN als Organizational Excellence consultant. Over hoe digitalisering en ‘social’ impact hebben op onze manier van werken, organiseren en communiceren (zowel binnen de organisatie als met groepen daarbuiten). Kortom, ze houdt zich bezig met de productiviteit (in de breedste zin van het woord) van de medewerkers in dit grote bedrijf. Ze publiceert regelmatig over dit onderwerp op onder andere DutchCowgirls.

- Auteur: Margot van Brakel