Algoritmes bepalen ons leven. Is dat erg?

Een algoritme is een wiskundige formule. Het is ‘een reeks instructies’. Of anders gezegd: een aantal stappen die er moeten worden gedaan om een resultaat te bereiken. Net zoals een recept in een kookboek, vertelt een algoritme stap voor stap wat de computer moet doen. Doordat computers steeds sneller en beter worden, is het mogelijk heel ingewikkelde en ‘slimme’ algoritmes te programmeren.

Slim analyseren

Algoritmes zijn goed in het verwerken en analyseren van informatie. Hier komt het internet om de hoek kijken. Dagelijks laten mensen ontelbare sporen na op het web. De sites die we bekijken, producten die we kopen, routes die we rijden, locaties die we bezoeken, foto’s die we posten, YouTube-video’s die we bekijken. Algoritmes kunnen alles wat we online doen en bekijken, razendsnel in kaart brengen en aan elkaar koppelen. Dan worden er patronen en verbanden zichtbaar die voor onszelf verborgen blijven. Algoritmes kunnen op basis van ons surfgedrag onder meer voorspellen wat wij interessant, leuk en belangrijk vinden. Dit verklaart waarom u in Google de zoekresultaten bovenaan krijgt die voor u het meest relevant zijn. En waarom u op een datingapp de personen op uw scherm krijgt die bij uw smaak passen. Maar algoritmes koppelen uw wensen en voorkeuren ook aan informatie uit tal van andere bronnen en databases. Om die reden kan dat uw navigatie bijvoorbeeld inspelen op de verwachte verkeersdrukte en desgewenst een andere route adviseren.

Steeds nauwkeuriger

Overal in de samenleving worden algoritmes gebruikt. Ze zijn onmisbaar en helpen ons bij het maken van complexe keuzes. De politie probeert ermee te voorspellen welke jongeren de grootste kans hebben om op het verkeerde pad te raken. Artsen zetten algoritmes in om op foto’s beginnende kanker op te sporen. Bedrijven gebruiken het om gericht reclame te kunnen maken. (Kijkt u vaak video’s over make-up, dan krijgt u al snel aanbiedingen van een parfumerie op uw scherm). Gemeenten houden met algoritmes verkeersstromen in de gaten. Netflix en andere streamingsdiensten analyseren uw kijkgedrag en geven op basis daarvan suggesties films en series die u waarschijnlijk leuk vindt. Dat is een van de grootste voordelen van algoritmes: ze kunnen leren van ons (internet)gedrag, van de keuzes die we steeds maken en de voorkeuren die we hebben. Zo worden de voorspellingen van algoritmes, en de aanbevelingen die ze doen, steeds beter en nauwkeuriger.

Clichés en vooroordelen

Maar hierin schuilt ook meteen een groot nadeel en zelfs een mogelijk gevaar van algoritmes. Hoe zit het met onze privacy? Alle gegevens over ons gedrag en ons handelen worden opgeslagen. Wat gebeurt daarmee en wie heeft er toegang tot? Een keerzijde van algoritmes is ook de zogenaamde filterbubbel. Algoritmes zijn goed in het voorspellen waar we van houden en wat we leuk vinden. Het gevolg is dat we op social media en internet vooral nieuws, filmpjes en berichten te zien krijgen die bij onze smaak passen. Informatie die minder bij onze voorkeuren past en ons een andere blik op de wereld zou kunnen geven, blijft achterwege. Daarbij gaan algoritmes ook uit van de ‘grootste kans’. Kijkt u vaak naar ballet, dan vermoedt het algoritme dat u waarschijnlijk een vrouw bent. Woont u in een goede wijk, dan neemt het algoritme al snel aan dat u een hoog inkomen hebt. Op die manier bevestigen algoritmes vooroordelen en clichébeelden, zo blijkt uit onderzoek van onder meer de Universiteit Utrecht.

Nepnieuws

Op sociale media spelen algoritmes een belangrijke rol in het verspreiden van nepnieuws en misleidende informatie. Hoe? De makers van dit soort berichten spelen handig in op het feit dat algoritmes ‘sturen’ op populaire berichten waardoor deze extra hoog in zoekresultaten terechtkomen. Ook blijkt uit onderzoek van De Correspondent en de Volkskrant dat algoritmes op YouTube zorgen dat u sneller bij radicale filmpjes uitkomt. Deze trekken immers de meeste aandacht en dus views, wat voor adverteerders het beste is. Vaak baseren algoritmes zich op het verleden en op informatie die we al hebben. Ze kijken dus meer terug dan vooruit en helpen ons niet om te vernieuwen. Ook verkeerde informatie of foute aannames worden op grote schaal herhaald en bevestigd door algoritmes. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat nepnieuws hardnekkig terugkomt op internet.

Zelf denken

Zijn algoritmes daarmee goed of slecht? Dat is niet op die manier te zeggen. Ze helpen ons enorm bij het maken van ingewikkelde keuzes. In medisch onderzoek redden ze levens. Ze vergemakkelijken het boodschappen doen. Maar er zit een keerzijde aan algoritmes, die ongewenste gevolgen voor individuele mensen en voor de maatschappij als geheel kan hebben. Bijvoorbeeld omdat ze ons een eenzijdig wereldbeeld voorschotelen en vooroordelen bevestigen. De voor- en nadelen zijn kanten van dezelfde medaille. De beste manier om ons tegen de mogelijk kwalijke effecten van algoritmes te wapenen is ons ervan bewust te zijn. Blijf buiten uw eigen bubbel kijken. Ga ook op zoek naar informatie waar u het (in eerste instantie) misschien niet mee eens bent. En bedenk: een algoritme kan veel, maar het blijft een reeks stappen die een computer neemt. Een algoritme is geen mens met  menselijke intuïtie. Blijf dus vooral ook lekker zelf nadenken.