Databeschikbaarheid begint met vertrouwen

Wat in Midden-Holland wordt ontwikkeld, is geen puntoplossing, maar een digitale nutsvoorziening voor databeschikbaarheid tussen inwoners en hun hulpverleners in het medisch en sociaal domein. Data wordt ontsloten uit bronsystemen en gestandaardiseerd. Daardoor kan dezelfde informatie veilig en efficiënt worden ingezet in uiteenlopende zorgapplicaties en werkprocessen. “We bouwen voort op bestaande technologie,” stelt Teun van Bladel, productmanager bij KPN Health. “We leveren een solide basis waarop professionals zelf kunnen kiezen welke applicaties waarde toevoegen aan hun werkproces.”

Meegroeiende infrastructuur

Naast flexibiliteit biedt deze aanpak toekomstbestendigheid. Door databeschikbaarheid centraal te stellen, ontstaat een infrastructuur die meegroeit met veranderende wetgeving, technologische innovaties en maatschappelijke behoeften. Zo voorkomen zorg- en welzijnsorganisaties dat zij telkens weer moeten investeren in nieuwe systemen of integraties.

De architectuur is decentraal georganiseerd: organisaties houden controle over hun data, maar zijn veilig digitaal verbonden via een gedeelde vertrouwens- en netwerklaag. Er is geen centraal informatiesysteem, maar een netwerk van lokale dataomgevingen waarin elke organisatie de eigen digitale omgeving beheert en gegevens gecontroleerd kan delen. Deze inrichting is in Nederland nog niet vanzelfsprekend, maar maakt wél schaalbaarheid en veilige groei mogelijk.

Veel van wat ‘onder de motorkap’ nodig is, bestaat al: vertrouwensdiensten zoals professionele identificatie, veilige uitwisseling en digitale toestemmingen. “We verbinden wat er is en voegen gericht toe waar het nodig is,” zegt Erik Melis, productmanager bij KPN Health. “Zo blijft de aanpak schaalbaar én veilig en sluit zij beter aan op de praktijk van zorg en welzijn.”

Gedeelde verantwoordelijkheid

Volgens Stef Mentzel, Chief Medical Information Officer bij KPN Health, is vertrouwen essentieel voor digitale samenwerking. “Dat zit hem in relatie, organisatie en technologie. Zonder vertrouwen geen samenwerking.” Dat vertrouwen kent drie uitingsvormen:

• Relationeel vertrouwen: tussen professionals en medewerkers van organisaties in zorg, welzijn en het sociaal domein, over de muren van organisaties heen. Dit vraagt om governance, duidelijke afspraken en gezamenlijke leerprocessen.
• Organisatorisch vertrouwen: organisaties moeten durven samenwerken en het publieke belang boven het eigen organisatiebelang stellen.
• Technologisch vertrouwen: ontstaat via functies zoals identificatie, authenticatie, autorisatie en toestemming. Digitale identiteiten spelen hierin een sleutelrol: zij faciliteren dat de eigenaar van de data kan controleren wie toegang krijgt en welke rol die persoon heeft, ook buiten de eigen organisatie.

Transparantie en regie in netwerkzorg

Regie is cruciaal omdat databeschikbaarheid fundamenteel anders werkt dan klassieke gegevensuitwisseling. Bij uitwisseling bepaalt de verzender expliciet welke gegevens worden verstuurd; bij databeschikbaarheid staat een breder gegevensdomein bij de bron raadpleegbaar. Dat is alleen verantwoord als de regie op toegang goed is ingericht: behandelrelatie, passende grondslag, toestemming, autorisatie én volledige logging en toetsbaarheid.

Zó ontstaat een technologisch vertrouwensstelsel dat professionals én inwoners beschermt en samenwerking mogelijk maakt. Binnen deze aanpak wordt regie zorgvuldig geregeld, zodat professionals én inwoners kunnen vertrouwen op veilige toegang en verantwoord datagebruik.

Midden-Holland als proeftuin

Databeschikbaarheid is geen toekomstmuziek maar realiteit. In meerdere regio’s wordt het al toegepast of voorbereid voor livegang, met tastbare resultaten voor professionals én inwoners. Midden-Holland is een krachtig voorbeeld: hier wordt netwerkzorg al stap voor stap in de praktijk gebracht. In de regio werken ziekenhuizen, huisartsen, ggz-organisaties, gemeenten en welzijnspartners samen rond de inwoner, waarbij data, veiligheid, vertrouwen en connectiviteit via een gedeelde infrastructuur worden geborgd.

In Midden-Holland worden 14 concrete zorgprocessen uitgerold, variërend van gegevensuitwisseling tot databeschikbaarheid en samenwerking. Denk aan eOverdracht voor veilige overdracht van patiëntinformatie; proactieve zorgplanning voor het tijdig vastleggen van behandelwensen; het mentaal gezondheidsnetwerk waar professionals en welzijnsorganisaties digitaal samenwerken met de inwoner. Deze gedeelde digitale omgeving ondersteunt zowel professionals als inwoners (en hun mantelzorgers), zodat informatie en communicatie op één plek samenkomen.

De inwoner behoudt regie over wie toegang krijgt tot zijn gegevens. Toestemming wordt digitaal vastgelegd en beheerd via het landelijke Mitz-register. Het platform raadpleegt dit register bij alle bevragingen voor databeschikbaarheid. Zo kunnen professionals en systemen veilig en conform wetgeving werken, terwijl de inwoner via MijnMitz.nl altijd inzicht en controle houdt.

Tastbare impact

De impact van databeschikbaarheid is tastbaar. Waar gegevens vroeger werden gemaild, geprint en opnieuw ingevoerd, kunnen professionals nu direct relevante informatie raadplegen binnen hun eigen bronsysteem. Dat bespaart tijd, voorkomt fouten en verhoogt de kwaliteit van zorg.

In het mentaal gezondheidsnetwerk gebruiken huisartsen, psychologen en organisaties uit het sociaal domein databeschikbaarheid om informatie veilig te delen. Zo krijgen mensen met complexe problematiek sneller passende hulp en worden wachtlijsten binnen de ggz verkleind. Ook bij proactieve zorgplanning speelt databeschikbaarheid een sleutelrol: professionals weten in elke fase wat met een inwoner is afgesproken. Dit voorkomt overbehandeling en zorgt dat wensen van de inwoner worden gerespecteerd.

Samen ontwerpen, samen leren

“Wij onderscheiden ons doordat we niet alleen technologie brengen, maar partnerschappen aangaan” benadrukt Melis. “Onze insteek is dat ICT de zorg ondersteunt. We beginnen bij de werkprocessen van professionals: wie heeft met wie contact? Welke data zijn nodig, wie mag waarbij, wat is de behoefte van de inwoner? Pas daarna kijken we naar technologie.”

Door samen met professionals te creëren, ontstaan digitale oplossingen die niet worden opgelegd, maar voortkomen uit de praktijk. De ondersteuning sluit beter aan bij het klinische en sociale werk en ontlast professionals door dubbele registratie en administratieve lasten te verminderen. Zo versterken digitalisering en zorg elkaar, met hogere adoptie en sneller leren als resultaat. Daarbij wordt geborgd dat de technologie aansluit op wetgeving en landelijke én internationale standaarden, zodat professionals ook buiten de regio veilig data kunnen delen.

Gedeeld eigenaarschap

Workshops in de regio zijn hierbij essentieel. Professionals uit verschillende organisaties ontdekken elkaars werkwijzen, leren van elkaar en ontwerpen samen de digitale ondersteuning. “Dat is een gezamenlijk ontwikkelproces,” stelt Mentzel. “Je raakt aan werkprocessen, afspraken tussen professionals, de behoeften van inwoners en de vraag welke data op welk moment nodig zijn.”

Juist wanneer zorg, inwoners en het sociaal domein samenwerken, is kennis van elkaars werkwijzen en processen essentieel voor een gedeeld begrip van wie wat doet, wanneer en waarom. Door deze processen samen te analyseren en te ontwerpen, ontstaat niet alleen betere technologie, maar ook meer wederzijds begrip. Dat is de basis voor netwerkzorg: het doorbreken van gescheiden werelden, het delen van verantwoordelijkheden en het erkennen van elkaars expertise.

Databeschikbaarheid vraagt leiderschap

De boodschap aan zorg- en welzijnsorganisaties is helder: wacht niet. “Organisaties doen er verstandig aan nu te starten met praktische, schaalbare stappen,” zegt Mentzel. “Het Landelijk Dekkend Netwerk (LDN) ontwikkelt zich de komende jaren door: in de tussentijd kun je al leren, verbeteren en resultaat boeken. Wachten betekent dat je die leercurve later alsnog moet doorlopen, wat bij een toenemende zorgvraag en krapte op de arbeidsmarkt lastig te verantwoorden is.”

Van Bladel vult aan: “Richt een projectteam in, maak het een prioriteit. Dit is geen klein project dat je er even bij doet. Dit is een transformatie van de zorg.” Harm Roosendaal, productmanager digitale identiteit bij KPN Health, benadrukt dat het ook een kwestie is van bewustwording: “We gaan naar een wereld waarin iedereen een digitale identiteit bij zich heeft. Dit vraagt om nieuwe processen, nieuwe afspraken en training van medewerkers. Begin daar nu mee.”

Digitale identiteit is geen optie maar een wettelijke realiteit in wording. Binnen enkele jaren wordt het de standaard voor veilige toegang tot zorggegevens, voor inwoners én professionals.

Vertrouwen: stille motor

“Vertrouwen is de stille motor achter digitale verandering in de zorg,” meent Mentzel. Het draait niet alleen om technologie, maar om de bereidheid om samen te werken, processen te herzien en het publieke belang boven het organisatiebelang te stellen.

Samenwerking ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om tijd, herhaling en open dialoog. Het is een proces dat je samen doorloopt. Door vandaag te starten, ontstaat ruimte om te experimenteren, te leren en te verbeteren, zodat samenwerking straks niet alleen mogelijk is, maar vanzelfsprekend.

Slotboodschap: begin vandaag

De lessen uit Midden-Holland tonen dat databeschikbaarheid geen toekomstvisie is, maar dagelijkse praktijk. Wie vandaag begint, legt de basis voor een zorgnetwerk waarin samenwerking en vertrouwen vanzelfsprekend zijn.